Jak zlecić wykonanie zastępcze?

Dzisiaj pora na garść praktycznych informacji i odpowiedzi na często nurtujące moich Klientów pytanie ➡ jak skutecznie zlecić wykonanie zastępcze?

Z doświadczenia wiem, że potrzeba wykonania zastępczego zwykle pojawia się już w krytycznym momencie. Wtedy, gdy po pierwsze nie masz już czasu do namysłu. A po drugie, wisi nad Tobą widmo kar umownych, do których naliczania ma prawo Twój kontrahent 😱.

Jeśli jesteś inwestorem bądź generalnym wykonawcą, to pewnie miałeś już w praktyce podobny problem. Termin realizacji robót budowlanych zbliża się dużymi krokami, a wykonawca lub podwykonawca jest daleko… w lesie. Albo jest jeszcze gorzej – wykonuje zadanie nieprawidłowo i nie da sobie nic powiedzieć 😣.

Sytuacja zazwyczaj jest wtedy stresująca, wymagająca szybkiego i skutecznego działania. 🔔Pamiętaj jednak, że wykonanie zastępcze rządzi się „swoimi prawami” (czytaj –> „Twoimi obowiązkami”). Dlatego warto zawczasu uporządkować wiedzę żeby w razie potrzeby zrzucić z siebie ciężar kłopotów, a nie generować nowych 🙂👍.

W tym artykule dowiesz się czym jest wykonanie zastępcze? Jak je prawidłowo zlecić?  Kiedy możliwe jest wykonanie zastępcze? Kto płaci za wykonanie zastępcze? Jak rozliczyć wykonanie zastępcze? A także, co w danym momencie wybrać – wykonanie zastępcze czy odstąpienie od umowy?

A na koniec w bonusie, znajdziesz wskazówki dla swojego księgowego .👉 Znajdziesz odpowiedź na pytanie – jak podatkowo rozliczyć wykonanie zastępcze?

No to co? Lecimy z tym koksem? 😃

Czym jest wykonanie zastępcze?

Inwestycja budowlana to zwykle skomplikowany i złożony proces, na który składają się przeróżne roboty podzielone na poszczególne etapy.

Zwłaszcza przy budowach dużych obiektów (np. handlowych) zachodzi konieczność zaangażowania wielu podmiotów, którzy specjalizują się  w różnych (czasem bardzo wąskich) zakresach.

Taka wielopodmiotowa współpraca z kolei wiąże się z koniecznością zawarcia całego łańcuszka umów.

Najpierw inwestor (zamawiający) „umawia się” z wykonawcą (generalnym wykonawcą). Następnie wykonawca (generalny wykonawca) zawiera umowy z podwykonawcami oraz dostawcami. Czasem  jeszcze pojawią się na budowie dalsi podwykonawcy.

Chciałoby się powiedzieć, że im nas więcej tym weselej 😉. Ale sam wiesz, że to powiedzenie nie sprawdza się na budowie 😕.

Oczywiście zdarza się, że wszyscy rzetelnie i terminowo wykonują swoje zadania. Wszystko chodzi jak w przysłowiowym szwajcarskim zegarku. Nie mówię, że nie. Ale z doświadczenia wiem, że budowa częściej przypomina wyścig z czasem i z przeszkodami, które zwykle pojawiają się w najmniej oczekiwanym momencie.

Jeśli poszczególni wykonawcy / podwykonawcy na bieżąco współpracują, to inwestycja postępuje.

Ale co jeśli pojawi się na budowie jakaś „czarna owca”? Ktoś, kto źle wykonuje swój zakres i wcale nie zamierza zmieniać swojego postępowania.

Właśnie w takim przypadku masz możliwość skorzystania z wykonania zastępczego. Możesz też się spotkać z bardziej potocznym określeniem  👉 wykonawstwo zastępcze.

W jednym i drugim przypadku, wszystko sprowadza się do możliwości zlecenia określonego zakresu robót budowlanych podmiotowi z zewnątrz wtedy, gdy Twój kontrahent zawiódł i mimo Twojej interwencji nie zamierza naprawić swoich błędów.

Definicja wykonania zastępczego

Ponieważ mój blog jest poświęcony przedsiębiorcom budowlanym, to skupię się na omówieniu definicji wykonania zastępczego zapisanej w art. 636 k.c. Bowiem ten szczególny przepis odnosi się do umów o dzieło i umów o roboty budowlane.

Zgodnie z kodeksową definicją:

1. Jeżeli przyjmujący zamówienie wykonywa dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu zamawiający może od umowy odstąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo przyjmującego zamówienie.

2. Jeżeli zamawiający sam dostarczył materiału, może on w razie odstąpienia od umowy lub powierzenia wykonania dzieła innej osobie żądać zwrotu materiału i wydania rozpoczętego dzieła.

No dobrze. Definicję już znasz. Wiesz, gdzie w razie potrzeby ją znaleźć. Czyli teoria za nami 😁.

A teraz szybciutko przechodzimy do konkretów 👉 poniżej praktyczne wskazówki – jak zlecić wykonanie zastępcze ?

Wykonanie zastępcze – zasady

Przepis art. 636 k.c. znajdzie swoje zastosowanie w sytuacji, gdy zamawiający (inwestor) albo generalny wykonawca dostrzeże, że przyjmujący zamówienie / podwykonawca nieprawidłowo je wykonuje. Nieprawidłowość może stanowić zarówno odstępstwo od umowy, jak i od właściwości robót budowlanych.

Co oznacza wykonywanie robót w sposób wadliwy?

To jest wykonywanie robót niezgodnie z obiektywnymi kryteriami o charakterze technicznym bądź technologicznym. Albo niezgodne z wymogami sztuki budowlanej.

Kiedy roboty są realizowane sprzecznie z umową?

Sprzeczność z umową to nic innego jak wykonywanie robót niezgodnie z warunkami (zapisami) umownymi. Najczęściej będziesz miał do czynienia z niezgodnością z dokumentacją projektową. Innym razem niezgodność z umową może polegać na tym, że wykonawca posługuje się podwykonawcami, pomimo zakazu zawartego w umowie. Jeszcze inny przykład, to naruszanie zapisów umownych dotyczących procedury odbioru robót.

Co zrobić gdy wykonawca nieprawidłowo wykonuje roboty?

W obu powyższych przypadkach procedura wygląda następująco. Inwestor w pierwszej kolejności powinien wyznaczyć wykonawcy odpowiedni termin do usunięcia nieprawidłowości oraz wezwać do kontynuacji wykonywania przedmiotu umowy w prawidłowy sposób.

Dopiero po bezskutecznym upływie terminu wynikającego z wezwania, inwestor nabywa kolejne uprawnienia ➡ tj. prawo do odstąpienia lub skorzystania z wykonania zastępczego.

🔔 Pamiętaj, że wykonanie zastępcze nie jest równoznaczne z odstąpieniem od umowy. Zakres prac powierzonych nowemu wykonawcy może obejmować poprawę już wykonanych robót albo wykonanie tych, które jeszcze nie zostały podjęte. Zlecając realizację czynności innemu wykonawcy, nie musisz stosować tych samych stawek, co w przypadku poprzedniego wykonawcy 🙂.

Zastępcze wykonanie i zaspokojenie się wierzyciela na koszt dłużnika

Jakimi kosztami wykonania zastępczego możesz obciążyć nierzetelnego wykonawcę (podwykonawcę)? Zaproponowane stawki na pewno nie mogą być zbyt wysokie 💰.

Jak znaleźć złoty środek? Po prostu staraj się stosować średnie stawki rynkowe. Wykonawca, który nie wykonał robót nie tylko zapłaci za wykonanie zastępcze, ale będzie również odpowiadał za przeprowadzone prace, jak za swoje własne.  Jest to tzw. wykonanie zastępcze na „niebezpieczeństwo” dotychczasowego wykonawcy.

Te same zasady dotyczą relacji na linii generalny wykonawca ➡ podwykonawca. Generalny wykonawca również może skorzystać z wykonania zastępczego. Co więcej, również podwykonawca ma te same uprawnienia w relacji z dalszym podwykonawcą, z którym łączy go umowa.

Jakie jeszcze warunki musisz spełnić, aby skutecznie zlecić wykonawstwo zastępcze? Spójrz proszę poniżej 👇.

Trwanie stosunku obligacyjnego

Uwaga ‼ Podstawowym warunkiem zastosowania wykonania zastępczego jest trwanie umownego stosunku obligacyjnego między wykonawcą i inwestorem w chwili powierzenia poprawienia lub dalszego wykonywania robót budowlanych innemu (nowemu) wykonawcy.

Mówiąc wprost 👉 po dokonaniu odbioru robót nie skorzystasz już z wykonania zastępczego.

Żeby nie być gołosłowną podam przykład z orzecznictwa:

Przepis art. 636 § 1 k.c. nie ma zastosowania po odebraniu dzieła (tak orzekł m.in. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 3 listopada 2000 r., IV CKN 152/00, OSNC 2001, nr 4, poz. 63).

W sytuacji, gdy dokonałeś już odbioru, a roboty zostały źle wykonane, możesz jedynie dochodzić roszczeń w ramach klasycznej odpowiedzialności kontraktowej albo uprawnień z tytułu rękojmi bądź gwarancji. Wszystko zależy od treści umowy oraz rodzaju wad / usterek.

Kolejny przykład z praktyki sądowej 👉 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 czerwca 2019 r. (V ACa 508/18).

Kodeks cywilny przewiduje dwa odmienne reżimy odpowiedzialności wykonawcy obiektu budowlanego. Po pierwsze jest to odpowiedzialność odszkodowawcza ex contractu z tytułu nienależytego wykonania lub niewykonania umowy (art. 471 i n.k.c.). Po drugie jest to odpowiedzialność wykonawcy z tytułu rękojmi za wady fizyczne obiektu budowlanego (art. 637-638 k.c. w zw. z art. 656 k.c.). Obydwa reżimy odpowiedzialności cechują się odrębnym charakterem, zakresem i przesłankami. Jeżeli wierzyciel wybrał reżim odpowiedzialności kontraktowej przewidzianej w art. 471 k.c. musi udowodnić fakt nienależytego wykonania zobowiązania przez inwestora (sprzedawcę), rodzaj i wysokość szkody oraz istnienie normalnego związku przyczynowego między nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą, jeżeli natomiast wybrał reżim rękojmi musi jedynie udowodnić istnienie wady, jest to bowiem odpowiedzialność obiektywna, niezależna od powstania szkody w majątku wierzyciela oraz zawinionego zachowania dłużnika. Przepisy o rękojmi przy sprzedaży zawierają jednakże zamknięty katalog uprawnień kupującego z tytułu wad przedmiotu sprzedaży. Katalog ten nie obejmuje prawa do żądania od sądu upoważnienia kupującego do usunięcia wady na koszt i niebezpieczeństwo sprzedającego. Zasada ta znajduje odpowiednie zastosowanie do rękojmi za wady dzieła (art. 638 § 1). Pogląd ten pozostaje aktualny po uchyleniu art. 637 k.c., który został uchylony przez ustawę z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta.

Wykonanie zastępcze tylko zanim zamawiający (inwestor) odstąpi od umowy

🔔 Zatem zapamiętaj! To jest bardzo ważne, aby w chwili zlecenia wykonania zastępczego trwała umowa pomiędzy Tobą a nierzetelnym kontrahentem. Bowiem jeśli sprawa trafi do sądu, np. w zakresie rozliczenia wykonania zastępczego, to powyższa zasada jest już dość ugruntowana w orzecznictwie.

Dla przykładu podam jeszcze wyrok Sądu Najwyższego (na który często powołują się sądy, do których może trafić Twój ewentualny spór):

Przepis art. 636 § 1 może mieć odpowiednie zastosowanie w zakresie umowy o roboty budowlane, przy czym zasadniczą przesłanką zastosowania tego przepisu jest trwanie umownego stosunku obligacyjnego między wykonawcą i inwestorem w chwili powierzenia „poprawienia lub dalszego wykonywania dzieła (zadania inwestycyjnego) innej osobie”.” (wyrok SN z 8.01.2004 r., I CK 24/03).

✳✳✳

Przeczytaj koniecznie:

 Odstąpienie od umowy o roboty budowlane i umowy o dzieło. Ustawowe i umowne podstawy prawa odstąpienia od umowy przez inwestora (zamawiającego) i wykonawcę. Zagadnienie dopuszczalności częściowego odstąpienia od umowy. Skutki odstąpienia w zakresie rozliczenia zaliczki czy zapłaty umownej.

✳✳✳

Zaspokojenie zastępcze – czyli świadczenie po rozwiązaniu umowy

Co w przypadku, gdy jednak rozwiązałeś umowę a potem poniosłeś koszty wykonania robót przez nowego wykonawcę (podwykonawcę) ?

Jeżeli  doszło do odstąpienia od łączącej Ciebie i Twojego kontrahenta umowy o roboty budowlane, to już nie możesz skorzystać z art. 636 k.c. i całej procedury wykonania zastępczego. W mojej ocenie nie pozostajesz jednak bezradny 💪. Osobiście szukałabym rozwiązania w postaci odszkodowania 💰.

Czyli mógłbyś żądać naprawienia szkody wynikającej z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. W tym wypadku, moim zdaniem, w ramach klasycznego odszkodowania możesz domagać się też naprawienia szkody z tytułu tzw. zastępczego zaspokojenia świadczenia po wyższej cenie (w skrócie: „zastępcze zaspokojenie”).

Brzmi dość skomplikowanie, ale ja po prostu stoję na stanowisku, że w przypadku problemów trzeba zawsze szukać rozwiązania👍. Warto zawalczyć o swoje prawa na budowie 💪. Tylko czasem trzeba sięgnąć głębiej do „skrzynki z prawniczymi narzędziami”.

Powierzenia wykonywania dzieła osobie trzeciej

Często klienci pytają mnie, czy w ramach wykonania zastępczego mogą sami osobiście poprawić nieprawidłowo wykonane roboty albo dokończyć, to czego nie zrobił kontrahent?

Odpowiedź brzmi – NIE ‼

Istota wykonania zastępczego polega na tym, że inwestor (generalny wykonawca) może na koszt generalnego wykonawcy (podwykonawcy) powierzyć wykonanie konkretnych robót, podmiotowi trzeciemu / osobie trzeciej. Czyli wykonawcy zastępczemu z zewnątrz.

Przepis art. 636 k.c.,  mówi wprost i bezpośrednio :

Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu zamawiający może od umowy odstąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo przyjmującego zamówienie.

Również w komentarzach do kodeksu cywilnego przeczytasz jedynie o możliwości powierzenia wykonania zastępczego osobie trzeciej:

„Alternatywnie zamawiający, który nie zdecyduje się na odstąpienie od umowy, ma prawo powierzyć poprawienie dzieła osobie trzeciej na koszt i ryzyko przyjmującego zamówienie. W tym zakresie zamawiający posiada dużą swobodę i może dowolnie wybrać podmiot zastępczy. Co ważniejsze, powierzenie osobie trzeciej zastępczego wykonania następuje bez orzeczenia sądu, na podstawie kolejnej umowy o dzieło zawartej pomiędzy dotychczasowym zamawiającym a „nowym” przyjmującym zamówienie” (np. P. Drapała [w:] Kodeks cywilny…, red. J. Gudowski, t. III, 2013, s. 257 oraz cytowane tam orzeczenia SN)

„Zamawiający, powierzając poprawienie lub poprawienie i dalsze wykonywanie dzieła osobie trzeciej, powinien mieć na uwadze zarówno swój interes, tj. należyte wykonanie dzieła, jak i interes przyjmującego zamówienie”. R. Tanajewska w Ciszewski Jerzy (red.), Nazaruk Piotr (red.), Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany,  LEX/el. 2023.

Odpowiedni termin

Aby skorzystać z prawa do odstąpienia od umowy albo powierzenia poprawienia lub dalszego wykonania dzieła innej osobie, zamawiający musi wezwać wykonawcę do zmiany sposobu wykonywania dzieła. I jednocześnie wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin.

Wynika z tego, że zamawiający musi oznaczyć, na czym polega wadliwość wykonania dzieła albo sprzeczność tego wykonania z umową. Samo oświadczenie zawierające wezwanie do zmiany sposobu wykonania nie musi jednak określać tego sposobu. Jest on bowiem przyjmującemu zamówienie znany 👉 wynika z treści umowy oraz charakteru robót.

Zwrot „odpowiedni termin” oznacza termin realny. Czyli umożliwiający w danych okolicznościach zmianę sposobu wykonania dzieła.

Dokonanie odpowiedniego wezwania stanowi przesłankę skorzystania z określonych w treści art. 636 § 1 k.c. uprawnień. Wezwanie takie możesz skierować w dowolnej formie. Powinno jednak określać dokładnie, któremu z działań przyjmującego zamówienie zarzucasz wadliwość lub niezgodność z umową oraz wskazywać, czego konkretnie oczekujesz. Dodatkowo w takim wezwaniu musisz oznaczyć dokładny termin, w jakim oczekujesz stosownej zmiany.

🔔 W praktyce, termin ten powinien zostać ustalony zgodnie z okolicznościami danej umowy. Weź zatem pod uwagę postęp prac, konieczność nabycia innych materiałów oraz zakres prac potrzebnych do wyeliminowania wad / usterek.

Jak ubiegać się o tzw. wykonawstwo zastępcze?

Co do zasady, inwestor nie jest uprawniony do wydawania poleceń generalnemu wykonawcy, co do sposobu realizacji robót. Każdy wykonawca, który podejmuje się wykonania prac traktowany jest jak profesjonalista. Innymi słowy, zakładasz, że posiada on adekwatne kwalifikacje, umiejętności i doświadczenie pozwalające na prawidłowe wykonanie robót budowlanych.

Dlatego też inwestor jest ograniczony w możliwości wydawania poleceń generalnemu wykonawcy / wykonawcy. Przepis art. 636 k.c. na szczęście pozwala, aby w sytuacji, gdy pojawiają się nieprawidłowości po stronie wykonawcy, inwestor nie był bezradny 🙂.

Trzeba jednak ściśle spełnić ustawowe przesłanki prawa do zlecenia wykonania zastępczego:

Artykuł 636 § 1 k.c. musi być wykładany ściśle. Warunkiem skorzystania przez zamawiającego z wykonania zastępczego jest również wezwanie wykonującego dzieło do zmiany sposobu wykonania i wyznaczenie mu w tym celu odpowiedniego terminu, przy czym wezwanie to powinno wskazywać, jakie działania wykonawcy zamawiający uznaje za wadliwe lub sprzeczne z umową oraz jakiej zmiany (jakich działań lub zaniechań) oczekuje. Możliwe jest też domaganie się ponownego prawidłowego wykonania oznaczonych elementów dzieła. ( tak np. II CSK 143/21,  Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 października 2021 r.).

Wykonanie zastępcze kiedy możemy z niego skorzystać?

Podsumujmy teraz kolejność zdarzeń:

Wykonawca nieprawidłowo albo niezgodnie z umową wykonuje roboty budowlane

⏬

wzywasz go do zmiany sposobu wykonania ➕ wyznaczasz mu w tym celu odpowiedni termin

⏬

po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu

⏬

powierzasz poprawienie lub dalsze wykonanie robót nowemu wykonawcy na koszt i ryzyko wykonawcy, któremu uprzednio zleciłeś te roboty.

„Zamawiający jest w analizowanym przypadku uprawniony do powierzenia osobie trzeciej wykonania zastępczego bez orzeczenia sądu” 🙂. (uchwały SN: z dnia 16 maja 2008 r., III CZP 35/08, OSNC 2009, nr 7–8, poz. 92; z dnia 15 lutego 2002 r.; III CZP 86/01, OSNC 2002, nr 11, poz. 132 ).

Uwaga‼

Zwłoka czy opóźnienie w wykonaniu robót nie stanowi przesłanki do skorzystania z instytucji wykonania zastępczego na podstawie przepisu 636 k.c.

W przypadku opóźnienia się wykonawcy w realizacji przedmiotu możesz skorzystać z regulacji art. 635 k.c., który nie przewiduje uprawnienia do wykonania zastępczego.

Ale! Zgodnie z art. 635 k.c. w sytuacji, gdy wykonawca opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem robót na tyle, że nie jest prawdopodobne, że zdoła je ukończyć w czasie umówionym 👉inwestor ma prawo odstąpić od umowy bez wyznaczania terminu dodatkowego 😊.

Więcej na temat przesłanek odstąpienia od umowy o roboty budowlane / umowy o dzieło znajdziesz tutaj >>> odstąpienie od umowy

Przeczytaj też:

 Odstąpienie od umowy o roboty budowlane przez inwestora. Czyli o wygranej sprawie w sądzie na korzyść Klienta – generalnego wykonawcy. Dowiesz się jak skutecznie odstąpić od umowy o roboty budowlane. Poznasz również argumenty, kiedy możesz uniknąć zapłaty kary umownej przy odstąpieniu od umowy przez inwestora. Jeśli z kolei jesteś inwestorem  – dowiesz się, jakich błędów należy unikać przy odstąpieniu od umowy z wykonawcą.

✳✳✳

Kodeks cywilny zawiera kilka przepisów przewidujących zastępcze wykonanie czynności

Wspomnę jeszcze o innym przepisie, który również daje prawo do wykonania zastępczego. Znajdziesz go w części ogólnej kodeksu cywilnego 👉 art. 480 § 1 i § 3 k.c. Ten przepis możesz zastosować do wszystkich pozostałych umów, z wyłączeniem umowy o dzieło i umowy o roboty budowlane.

Na budowie jest przecież dużo innych umów, które zawierasz w ramach konkretnej inwestycji. Np. umowy o świadczenie usług czy umowy o dostawy albo umowy sprzedaży.

Zatem definicja wykonania zastępczego zgonie z art. 480 k.c. brzmi:

1. W razie zwłoki dłużnika w wykonaniu zobowiązania czynienia, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika.

2. Jeżeli świadczenie polega na zaniechaniu, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił.

3. W wypadkach nagłych wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, wykonać bez upoważnienia sądu czynność na koszt dłużnika lub usunąć na jego koszt to, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił.

Jak w tym przypadku skutecznie zlecić wykonanie zastępcze?

Po pierwsze wykonawca musi popaść w zwłokę, czyli opóźniać  się z  przyczyn, za które odpowiada.

Po drugie, Ty musisz wystąpić z powództwem i uzyskać zgodę sądu na zastępcze wykonanie zobowiązania, z wykonaniem którego dłużnik pozostaje w zwłoce. Wtedy, gdy sąd upoważni Cię do zastępczego wykonania czynności, to jeszcze nie koniec drogi. W drugiej kolejności, musisz znowu wystąpić do sądu z kolejnym  pozwem o zwrot kosztów takiego zastępczego wykonania 🤷‍♀️.

W wyjątkowych sytuacjach powyższa procedura jest prostsza.

Mianowicie, będziesz mógł skorzystać z przepisu art. 480 k.c. bez konieczności wszczynania postępowania sądowego w tzw. nagłych wypadkach. To są sytuacje awaryjne, zagrażające życiu, zdrowiu, grożące wyrządzeniem istotnej szkody. Czyli absolutne wyjątki 😒.

Wykonanie zastępcze w umowie o roboty budowlane i dzieło

Jak widzisz, wykonanie zastępcze na podstawie art. 480 k.c. jest skomplikowane. Zdecydowanie prościej jest skorzystać z art. 636 k.c. 😃.

Przepis art. 636 k.c. umożliwia Tobie zlecenie wykonania zastępczego wtedy, gdy dzieło / roboty budowlane są nieprawidłowo wykonywane albo sprzecznie z umową. To jest tak zwany przepis szczególny. Czyli dedykowany konkretnie umowie o dzieło i umowie o roboty budowlane 👍.

Przeczytaj też te artykuły:

⏹ umowa o roboty budowlane

⏺ umowa o dzieło

⏹ umowa o podwykonawstwo

Jeśli nie wiesz, co w danym przypadku zrobić aby skutecznie zlecić wykonanie zastępcze, to zapraszam do kontaktu 🙂. Co dwie głowy, to nie jedna 😉. Razem zawalczymy o Twoje prawa na budowie 💪.

Umowa o prace projektowe także jest umową o dzieło

Być może jesteś stroną umowy o prace projektowe. Wiadomo, że proces budowlany to złożona inwestycja, a dokumentacja projektowa to najważniejszy punkt programu.

Mam dla Ciebie dobrą wiadomość 🙂. Umowa o prace projektowe w sumie także jest umową o dzieło. Tak ściśle rzecz ujmując, stoję na stanowisku, że to umowa o charakterze mieszanym. Czyli połączenie umowy o dzieło i umowy z zakresu prawa autorskiego.

Jednak, to co istotne z praktycznego punktu widzenia to fakt, że w przypadku wadliwego jej wykonywania również możesz skorzystać z art. 636 k.c. i zastosować wykonanie zastępcze według wyżej omówionych zasad 😊.

Najlepszym rozwiązaniem w praktyce jest wprowadzenie stosownych zapisów do samej umowy

Najlepszym rozwiązaniem w praktyce jest wprowadzenie stosownych zapisów do samej umowy, które będą wskazywać przesłanki i tryb uruchomienia instytucji wykonania zastępczego w sposób bardziej elastyczny.

W praktyce obrotu najczęściej wpisuje się klauzule, które uprawniają inwestora do zlecenia wykonania zastępczego przeróżnych obowiązków umownych na zróżnicowanych zasadach. Poniżej kilka przykładów klauzul👇 :

 🔷 naruszenie obowiązku usunięcia wad / usterek. Prawo powierzenia osobie trzeciej wykonania zastępczego na koszt i ryzyko wykonawcy. Bez konieczności uzyskania zgody sądu, gdy pomimo wezwania do należytego spełnienia świadczenia wykonawca:

🔸 opóźnia się z wykonaniem części obowiązków umownych tak dalece, iż wątpliwe jest, aby ukończył je w ustalonym terminie; lub

🔹 uchyla się od wykonania obowiązków umownych; lub w

🔸 inny sposób wykonuje swoje obowiązki umowne w sposób wadliwy lub sprzeczny z umową.

🔷 prawo zamawiającego do potrącenia z wynagrodzenia wykonawcy pierwotnego wszelkich kosztów wykonawstwa zastępczego, a w razie niemożności – z zabezpieczenia należytego wykonania umowy.

Umowne uprawnienie wierzyciela do wykonania zastępczego

Przykład (z moich wzorów umów o roboty budowlane) fragmentu najprostszego zapisu o prawie wykonania zastępczego w okresie gwarancji:

Strony zgodnie postanawiają, iż w razie stwierdzenia w okresie gwarancji wad lub usterek, które nadają się do usunięcia, Zamawiający może, po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu do wykonania przez Wykonawcę po raz drugi robót, zlecić ich wykonanie osobie trzeciej na koszt i ryzyko Wykonawcy (…).

Więcej szczegółów na temat praw i obowiązków stron umowy o roboty budowlane znajdziesz tutaj.

Jeśli jesteś inwestorem i nie wiesz jak się skutecznie zabezpieczyć na wypadek nieprawidłowego wykonywania robót przez generalnego wykonawcę, to chętnie Ci pomogę 🙂. Lepiej szczegółowo uregulować warunki współpracy w umowie i spać spokojnie nawet wtedy, gdy pojawią się problemy.

Przeczytaj też:

 Odpowiedzialność solidarna inwestora. Kiedy i do jakiej kwoty odpowiada inwestor za wynagrodzenie podwykonawcy. O tym, czy brak zgłoszenia podwykonawcy chroni inwestora przez solidarną odpowiedzialnością. Do jakiej wysokości wynagrodzenia odpowiada inwestor. Odpowiedzialność solidarna inwestora w świetle prawa zamówień publicznych.

✳✳✳

Z wykonawcą zastępczym rozliczenie następuje na ogólnych zasadach

Rozliczenie z wykonawcą zastępczym jest proste. Skoro zleciłeś do wykonania usługę, to ten nowy (zastępczy) wykonawca / podwykonawca wystawia Tobie fakturę VAT. Nic nowego i zaskakującego 👍.

⚠ Zupełnie inaczej jest natomiast z rozliczeniem poniesionych kosztów wykonania zastępczego z wykonawcą pierwotnym, którego musiałeś zastąpić nowym. W dalszej części artykuły znajdziesz konkretne wskazówki.

Warto też omówić kilka kwestii o charakterze praktycznym w tym zakresie

Na koniec jeszcze kilka wskazówek o charakterze techniczno – organizacyjnym :

🔵 skieruj na piśmie wezwanie do wykonawcy pierwotnego, zawierające zapowiedź skorzystania z wykonania zastępczego jeśli w wyznaczonym terminie nie zacznie prawidłowo realizować robót. Forma pisemna to dowód w sprawie.

🟠 wezwanie powinno zostać podpisane przez upoważnione osoby.

🟢 wyślij wezwanie najlepiej listem poleconym za potwierdzeniem odbioru. Będziesz miał dowód, że zostało odebrane.

🟡 po bezskutecznym upływie terminu wyznaczonego w wezwaniu możesz zawrzeć umowę z nowym wykonawcą.

🔵 w umowie z wykonawcą zastępczym jednoznacznie zaznacz, że zawierasz umowę w ramach wykonania zastępczego za inny podmiot.  Zakres robót wynikający z takiej umowy musi odpowiadać temu niewykonanemu.

Jakie korzyści dla wierzyciela wynikają z wykonania zastępczego?

Co możesz zyskać, gdy prawidłowo zlecisz wykonanie zastępcze:

🔶 Jeśli wykonawca / podwykonawca zaniechał realizacji robót, to możesz wprowadzić nowego wykonawcę i nadrobić zaległości. Po to, aby uniknąć w całości albo chociaż zmniejszyć kwotę kar umownych za opóźnienie, które Tobie grożą;

🔷 Jeśli wykonawca / podwykonawca źle wykonuje roboty, to możesz usunąć wady / usterki za pomocą nowego wykonawcy. Dzięki temu możesz uniknąć własnej odpowiedzialności za wady / usterki.

A ponadto 👇

Wykonanie zastępcze robót budowlanych na koszt dłużnika

🔶 Korzystając z wykonania zastępczego możesz zlecać roboty na koszt pierwotnego wykonawcy, bez upoważnienia sądu.

🔷Jeśli przy okazji poniosłeś jeszcze dalsze szkody, w określonych sytuacjach możesz dochodzić dodatkowo odszkodowania od nierzetelnego pierwotnego wykonawcy.

Zakres korzyści będzie zależał od konkretnego stanu faktycznego i / lub treści umowy, którą zawarłeś z kontrahentem. Po przeanalizowaniu swojej sprawy z prawnikiem, z pewnością dowiesz się jak poukładać wszystko, aby zyskać, a nie stracić 🙂.

Wykonanie zastępcze czy odstąpienie od umowy o roboty budowlane?

Bardzo często Klienci pytają mnie, co wybrać  ➡ wykonanie zastępcze czy od razu odstąpić od umowy i naliczyć kary umowne ?

Wszystko niestety zależy od konkretnego przypadku. Ale tak ogólnie na potrzeby tego artykułu, mogę Ci podpowiedzieć, czym ja się sugeruję, gdy zrzucam ciężar wyboru z ramion moich Klientów.

Zazwyczaj robię bilans zysków i strat. Zastanówmy się wspólnie.

Po kolei przeanalizujmy oba uprawnienia, które oczywiście na końcu należy odnieść do konkretnego problemu, który pojawił się na budowie.

Najpierw zaczynamy od uprawnienia dalej idącego w skutkach, czyli odstąpienia od umowy 👇.

Odstąpienie od umowy o roboty budowlane

Jeśli  złożysz oświadczenie o odstąpieniu od umowy, to z prawnego punktu widzenia uważa się umowę za niezawartą.

Skutek co do zasady jest taki, że przyjmujesz założenie jakby do zawarcia umowy nigdy nie doszło. To tak jakbyś wszedł do „prawniczego wehikułu czasu”. Cofasz się w czasie – nie ma umowy, nie ma praw ani obowiązków umownych. W praktyce oznacza to m.in., że inwestor niestety traci uprawnienia z rękojmi i ewentualnej gwarancji za roboty 😞.

Tak się dzieje co do zasady.

Ja zazwyczaj konstruuję umowy o roboty budowlane tak, żeby można było odstąpić od umowy tylko częściowo. Coś w rodzaju ➡ „zjeść ciastko i mieć ciastko” 🤩. Czyli rozwiązujesz umowę, ale zachowujesz część uprawnień. Jeśli chcesz poznać szczegóły, to zapraszam do lektury wcześniejszego artykułu >>>>> odstąpienie od umowy.

Przy odstąpieniu od umowy jedyne co pozostaje, to naliczenie kary umownej za samo odstąpienie. Uważam, że co do zasady nie możesz łączyć kary za opóźnienie i odstąpienie od umowy.

Ewentualne koszty wykonania / naprawienia robót przez nowego wykonawcę rozliczysz tylko w ramach roszczeń odszkodowawczych.

Skorzystasz wtedy z klasycznej odpowiedzialności kontraktowej. Będziesz musiał udowodnić szkodę, winę oraz związek przyczynowy pomiędzy nimi 🤔.

To teraz dla porównania wykonanie zastępcze 👇.

Wykonanie zastępcze

Druga opcja to jest powierzenie poprawienia lub dalszego prowadzenia prac innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo wykonawcy. W odróżnieniu od odstąpienia, wykonanie zastępcze  nie rozwiązuje umowy z dotychczasowym wykonawcą.

Jego cel jest zgoła inny. Inwestor ma możliwość uzyskania efektu robót nakładem pracy innego (nowego) wykonawcy. Zakres prac, które można powierzyć wykonawcy zastępczemu obejmuje zarówno poprawienie tych prac, które wcześniej źle wykonał jego poprzednik. A ponadto, masz możliwość realizacji tych robót, które jeszcze nie zostały przeprowadzone przez nierzetelnego wykonawcę.

Zlecenie robót na koszt dotychczasowego wykonawcy to nic innego, jak wykonanie robót, które będzie finalnie obciążało finansowo pierwotnego wykonawcę. Inwestor nie jest związany stawkami prac, które wynikają z umowy wiążącej go z tym pierwszym wykonawcą.

To tyle różnić pomiędzy odstąpieniem a wykonaniem zastępczym.

Jakie masz wnioski ? 🤔 Poniżej możesz sprawdzić, czy myślimy podobnie.

Odstąpienie od umowy czy wykonanie zastępcze – które rozwiązanie lepsze?

Jak widzisz, oba uprawnienia wymagają wnikliwej oceny okoliczności konkretnego przypadku. Jednak w praktyce, najczęściej  moim Klientom doradzam skorzystanie z wykonania zastępczego 🙂.

Dlaczego? Inwestor (generalny wykonawca) otrzymuje w rezultacie roboty zgodne z umową, którą zawarł z wykonawcą (podwykonawcą). Jednocześnie umowa nadal obowiązuje. A to oznacza, że zachowujesz przewidzianą regulację o rękojmi bądź gwarancji. Korzyścią jest również to, że za jakość prac wykonawcy zastępczego odpowiedzialność ponosił będzie także „wykonawca pierwotny”.

Na koniec, wykonanie zastępcze pozwala nam uniknąć konieczność dokonywania rozliczeń wartości zrealizowanych prac, które są konieczne po złożeniu oświadczenia o odstąpieniu od umowy. No i nie musisz dochodzić odszkodowania, tylko odpowiednio obciążasz kosztami wykonania zastępczego poprzedniego wykonawcę.

Też masz podobne wnioski? A może widzisz jeszcze inne rozwiązanie? Możesz się podzielić opinią albo pomysłem w komentarzach pod artykułem.

Jeżeli potrzebujesz pomocy w zleceniu wykonania zastępczego, zapraszam do kontaktu

Zarówno odstąpienie od umowy, jak i wykonanie zastępcze mają swoje plusy i minusy. Jeśli chcesz zrzucić na kogoś problem z nierzetelnym kontrahentem, to zapraszam do kontaktu ☎.

Poproszę Cię o opisanie sytuacji i udostępnienie dokumentów, a po analizie Twojego przypadku postaram się zaproponować odpowiednie rozwiązanie.

Wykonawstwo zastępcze w zamówieniach publicznych

Ustawa Prawo zamówień publicznych (dalej będę używać skrótu – PZP) nie zawiera regulacji dotyczącej wykonawstwa zastępczego. Stąd też zastosowanie ma ogólna reguła. Po prostu musisz sięgnąć do przepisów PZP, które odsyłają do przepisów kodeksu cywilnego. Jak już wiesz, kodeks cywilny w kilku przepisach reguluje wykonanie zastępcze.

🔅 Pierwszym przepisem jest omówiony przeze mnie już wyżej art. 480 k.c. Czyli taka uniwersalna regulacja. W razie zwłoki przyjmującego zamówienie w realizacji umowy, zamawiający może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do wykonania  umowy na koszt przyjmującego zlecenie.  Zaś zgodnie z art. 480 § 3 k.c., w wypadkach nagłych zamawiający może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, wykonać bez upoważnienia sądu czynność na koszt przyjmującego zamówienie lub usunąć na jego koszt to, co przyjmujący zamówienie wbrew zobowiązaniu uczynił.

🔅 Kolejnym przepisem zawartym w kodeksie cywilnym, a regulującym kwestię wykonawstwa zastępczego jest art. 636 § 1 k.c. Ten przepis jak już wiesz dedykowany jest dla umów o dzieło i umów o roboty budowlane.  Jeżeli przyjmujący zamówienie realizuje dzieło / roboty budowlane w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania i wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu zamawiający może od umowy odstąpić albo powierzyć wykonanie  dzieła / robót budowanych innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo przyjmującego zamówienie.

☀ Jest jeszcze trzecia opcja ➡ zapisy umowne 👇.

Regulacje umowne

W przypadku kontraktów w zamówieniach publicznych na roboty budowlane zdecydowanie większe znaczenie będzie miała wyrażona w art. 353 (1) k.c.  tzw. zasada swobody umów. Zgodnie z nią strony zawierające umowę mogą ukształtować jej treść według swego uznania. Przy czym należy uważać, aby treść lub cel umowy nie sprzeciwiały się właściwości łączącego strony stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Mówiąc prościej, zamawiający może wprowadzić do treści umowy (w przedmiocie zamówienia) instytucję wykonania zastępczego, o ile nie będzie to naruszało:

1️⃣ charakteru umowy w ramach zamówienia publicznego;

2️⃣ ustawy PZP – w szczególności nie można omijać trybów przetargowych;

3️⃣ zasad współżycia społecznego.

🔔 Przede wszystkim zapisy umowne o wykonawstwie zastępczym nie mogą sprowadzać się do odebrania realizacji części przedmiotu zamówienia charakteru zamówienia publicznego.

Skutki powierzenia dzieła osobie trzeciej do wykonania

Konsekwencją powierzenia poprawienia dzieła / robót budowlanych osobie trzeciej jest powstanie roszczenia o zwrot kosztów związanych z wykonaniem zastępczym. Zwrot kosztów ma zapewnić ochronę interesu zamawiającego / inwestora.

Cel jest jasny. Inwestor, w wyniku wadliwego wykonywania dzieła / robót, a następnie powierzenia dzieła do poprawy, nie może ponosić większych kosztów niż te, które by poniósł w razie prawidłowego wykonania umowy przez dotychczasowego wykonawcę 🙂.

Drugim daleko idącym skutkiem wykonania zastępczego jest to, że następuje ono nie tylko na koszt pierwotnego wykonawcy, ale również na jego niebezpieczeństwo. To „niebezpieczeństwo” należy rozumieć jako ryzyko, które ponosi przyjmujący zamówienie w związku z powierzeniem jego robót osobie trzeciej.

W szczególności chodzi tutaj o ryzyko przypadkowej utraty lub uszkodzenia dzieła / robót. Z odpowiedzialności tej przyjmujący zamówienie może uwolnić się jedynie, jeśli udowodni, że uszkodzenie lub utrata dzieła nastąpiłaby również, gdyby nie zlecono wykonania zastępczego.

Jak rozliczyć wykonawstwo zastępcze?

No dobrze. Zleciłeś już wykonanie zastępcze. Nowy wykonawca / podwykonawca wszystko poprawił / dokończył i wystawił Tobie fakturę za wykonaną usługę budowlaną.

Teraz pora na obciążenie kosztami pierwotnego wykonawcy, który swoim zaniechaniem albo niedbalstwem doprowadził do powierzenia realizacji robót osobie trzeciej.

Z doświadczenia wiem, że księgowi mają w tym zakresie różne ciekawe pomysły😵. Wielu księgowych proponuje obciążyć podwykonawcę refakturą twierdząc, że wykonanie zastępcze to odsprzedaż usługi. Inni stosują kompensaty bez żadnego dokumentu księgowego.

⚠ Ty bądź mądrzejszy. Nie kombinuj. Nie ulegaj powyższym pokusom. Rozlicz wykonanie zastępcze z zastosowaniem poniższych wskazówek.

Usługa budowlana a może roszczenie odszkodowawcze?

Pamiętaj ‼ Zwrot kosztów wykonania zastępczego związany z usunięciem  przez inwestora / generalnego wykonawcę skutków nienależytego wykonania zobowiązania przez wykonawcę / podwykonawcę nie stanowi świadczenia usług.

Organy podatkowe w przeważającej większości stoją na stanowisku, że obciążenie kosztami wykonania zastępczego powinno nastąpić przez wystawienie noty. A nie przez wystawienie faktury / refaktury. Dlaczego? Ponieważ koszty wykonania zastępczego nie stanowią wynagrodzenia z tytułu odpłatnego świadczenia usług.

Powyższe stanowisko pozostaje w dalszym ciągu dominującym poglądem wyrażanym w orzecznictwie. 👩‍⚖️👨‍⚖️ Sądy podkreślają, że w tym wypadku mamy do czynienia z roszczeniem o charakterze odszkodowawczym (wyrok NSA z 9 września 2016 r., I FSK 262/15 oraz wyrok NSA z 6 lipca 2017 r., I FSK 2173/15).

Wykonanie zastępcze prac budowlanych w świetle podatku VAT

Dla przykładu – fragment interpretacji z dnia 26 maja 2017 r. Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej:

Skoro zgodnie z umową to Generalny Wykonawca ma ostatecznie ponieść ekonomiczny ciężar wykonawstwa zastępczego z uwagi na niewykonanie lub nienależyte wykonanie przedmiotu umowy, w ocenie Spółki jest ona uprawniona do wystawienia noty obciążeniowej na Generalnego Wykonawcę w kwocie będącej sumą brutto faktur od wykonawców zastępczych potwierdzających naprawę usterek/zaniedbań , jako rekompensatę, która nie podlega opodatkowaniu VAT.

Obciążenie Generalnego Wykonawcy notą obciążeniową obejmującą wyłącznie sumę kwot netto otrzymanych od wykonawcy zastępczego/wykonawców zastępczych sprawiłoby, że to Spółka poniosłaby ekonomiczny ciężar podatku VAT z tytułu wykonawstwa zastępczego.

🔺Reasumując, jeśli zleciłeś wykonanie zastępcze, to wystawisz notę obciążeniową na pierwotnego wykonawcę. W ten sposób przenosisz koszt wykonawstwa zastępczego (jako rekompensatę za nienależyte wykonanie umowy) na pierwotnego wykonawcę / podwykonawcę.

Relacja między inwestorem a wykonawcą zastępczym

Uporządkujmy łańcuszek umów związanych z wykonaniem zastępczym. W umowie zawieranej pomiędzy inwestorem (generalnym wykonawcą) a wykonawcą (podwykonawcą) zastępczym dochodzi do zlecenia wykonania konkretnej usługi budowlanej.

Zatem wykonawca zastępczy wystawia fakturę za wykonaną usługę. Wystawiając fakturę za zrealizowane roboty podmiot trzeci doliczy do niej podatek VAT.  Ten, kto zlecił wykonanie zastępcze nie będzie jednak miał możliwości odliczenia podatku VAT naliczonego przez takiego wykonawcę zastępczego. Dlaczego ? Odpowiedź poniżej.

Relacja pomiędzy inwestorem a generalnym wykonawcą

W zakresie obciążenia kosztami wykonania zastępczego, relacja pomiędzy inwestorem a pierwotnym wykonawcą nie ma charakteru świadczenia usług. Mamy tutaj do czynienia z odszkodowaniem.

🔺 A zatem, jeśli zleciłeś wykonanie zastępcze i poniosłeś jego koszty, to wystawiasz notę obciążeniową swojemu pierwotnemu wykonawcy i przenosisz na niego poniesione koszty.

Odliczenie VAT

Według obecnie prezentowanego stanowiska w orzecznictwie w przypadku kosztów wykonania zastępczego podatnikowi nie przysługuje prawo do odliczenia podatku naliczonego 👩‍⚖️👨‍⚖️. Wskazuje się, że obciążenie kosztami wykonawstwa zastępczego trzeba uznać za należność o charakterze odszkodowawczym. A podatek naliczony od towarów i usług zakupionych w celu dokończenia prac i napraw robót wykonanych nieprawidłowo nie wiąże się z czynnościami opodatkowanymi.

Dla przykładu Naczelny Sąd Administracyjny w często cytowanym przez organy podatkowe wyroku, przyjął, że zamawiający nie ma podstaw do odliczenia podatku VAT, skoro do zrekompensowania mu tej kwoty zobowiązany jest niesolidny podwykonawca (wyrok NSA z 6 lipca 2017 r., I FSK 2173/15, też m.in. interpretacja Dyrektora KIS z 19 września 2017 r., nr 0112-KDIL1-3.4012.283.2017.1.AP).

Zaznaczyć należy, że chociaż przedstawiony pogląd jest kontrowersyjny, to jednak dominuje w dotychczasowym orzecznictwie 🤔.

Pytania i odpowiedzi

Kiedy możliwe jest wykonanie zastępcze?

W przypadku umowy o dzieło oraz umowy o roboty budowlane, wykonanie zastępcze jest możliwe wtedy, gdy przyjmujący zlecenie (wykonawca) realizuje dzieło (roboty budowlane) w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową.

Kto płaci za wykonanie zastępcze?

Wykonanie zastępcze zlecasz osobie trzeciej (podmiotowi z zewnątrz) na koszt pierwotnego wykonawcy, który realizował roboty wadliwie albo sprzecznie z umową.

Jak rozliczyć wykonanie zastępcze?

Jeśli zleciłeś wykonanie zastępcze, to wystawisz notę obciążeniową na pierwotnego wykonawcę. W ten sposób przenosisz koszt wykonawstwa zastępczego  na pierwotnego wykonawcę, którego zakres robót poprawił lub dokończył podmiot zastępczy z zewnątrz.

Czy do wdrożenia wykonawstwa zastępczego w każdej branży potrzebna jest zgoda sądu?

W przypadku umowy o dzieło i umowy o roboty budowlane możesz skorzystać z art. 636 k.c., który umożliwia zlecenie wykonania zastępczego bez zgody sądu. W sytuacji, gdy roboty są wadliwie realizowane albo sprzecznie  z umową, musisz wezwać wykonawcę do prawidłowego wykonywania robót / umowy i wyznaczyć do tego odpowiedni termin. Po jego bezskutecznym upływie będzie możliwe wdrożenie wykonawstwa zastępczego.

Przeanalizuj również zapisy umowy, którą zawarłeś z nierzetelnym wykonawcą. Sprawdź, czy treść umowy nie przewiduje odmiennych (niż ustawa) procedur dotyczących wykonania zastępczego.

Katarzyna Sabynicz
radca prawny

 

Zdjęcia: Photo by LoggaWiggler on Pixabay; Jonathana Mabeya on Unsplash ; geralt on Pixabay; Polesie Toys on Pexels ; inproperstyle on Pixabay; Mohamed_hassan on Pixabay; Juan Rumimpunu on Unsplash; kalhh on Pixabay; Markus Spiske on Pexels; 1ynnneo on Pixabay

***

Jak napisać dobrą umowę o roboty budowlane?

Pobierz bezpłatny poradnik !

Zastanawiasz się, jak napisać dobrą umowę o roboty budowlane ?

A może Twój kontrahent przedłożył Tobie do podpisu wzór umowy i chcesz sprawdzić, czy zawiera odpowiednie zabezpieczenia ?

Jeśli zamierzasz sporządzić albo już podpisać gotową umowę o roboty budowlane, to zapraszam do lektury mojego e-booka – „Jak napisać dobrą umowę o roboty budowlane? Poradnik krok po kroku ze wzorami klauzul umownych.”

Wychodząc naprzeciw Twoim pytaniom i wątpliwościom, przygotowałam darmowy ebook 🙂.

Jest to poradnik wraz z przykładami gotowych podstawowych klauzul umownych [Czytaj dalej…]